پنجدری یکی از عناصر سنتی معماری ایرانی است. پنجدری به طور معمول یک اتاق بزرگ است که در واقع همان تالار اصلی خانه محسوب میشود و اغلب اوقات رو به ایوان بزرگی است که پنج پنجره به همپیوسته برای آن در نظر گرفته شدهاست.شناخت سبک و معماری یک بنا به اندازه قدمت آن حائز اهمیت است در معماری ایرانی نیز این موضوع با رنگ و بوی فرهنگ خاص هر دوره آمیخته و سبکهای زیبایی را به وجودآورده است.
به گزارش سپتا، عناصر فضایی همواره یک اصل برگرفته از فرهنگ آن منطقه و دوره در خلق معماری است و طراحی معماری پنج دری در عمارت موسیخانی به زیبایی این فضا را به تصویر کشیده و خودنمایی میکند که به نوعی مهر تایید بر این سبک خاص محسوب میشود.
انسیه هفتلنگی، مدیر پروژه موسیخانی درباره این سبک از معماری گفت: اتاق در بناهای ایرانی، فضایی است بسته و محصور که برای تأمین خلوتهای خصوصی و برقراری روابط جمعی در نظر گرفته شده است. اتاق در بناهای تاریخی به مثابه یک سازمان فضایی مستقل شکل میگیرد که درنظام سازمان فضایی کل خانه و در ترکیب با سایر فضاها معنا داشته و مورد استفاده قرار میگیرد.
وی افزود: فضاهای پشتیبانیکننده که طیف متنوعی از پستو، لاب و دولابچه را در بر میگیرد، بخشی از الگوی هر اتاق است. مسیر دسترسی به هر اتاق از طریق تعدادی پله در راهروها به صورت جداگانه تعریف میشود و استقلال سازمان فضایی اتاق را تحکیم میکند. عناصر معماری به کار گرفته شده در تعریف حدود اتاق نیز، از سطوح صاف فراتر رفته و به توان سازمان فضایی اتاق و غنای آن میافزیند.
وی در ادامه گفت: دیوارها در اتاقهای بناهای تاریخی یک سطح صاف جداکننده نیستند و بر حسب جایگاهشان در سازمان فضایی بنا و نقشی که در طیف فضای خصوصی تا عمومی دارند، از طریق درها در چندین جبهه اتاق، با فضاهای مجاور امکان ترکیب برایشان فراهم شده و برای اتاقهایی که در جلوسرا قرار گرفتهاند یک جبهه از اتاق برای بسط نوری و چشماندازی به حیاط در نظر گرفته شده است.
مدیر پروژه موسیخانی در خصوص طراحی پنجدری در عمارت موسیخانی همچین اظهار کرد: در این عمارت اتاقها که شامل شاهنشین، پنجدری، سهدری و پستو به ترتیب بخش عمومی، نیمهعمومی، نیمهخصوصی و کاملاً خصوصی است؛ باوجود اینکه از حیاط دسترسی دارند اما حریمشان حفظ و از حیاط تفکیک میشوند. شاهنشین یا پنجدری، فضای مربوط به حضور مهمانان است؛ لذا در امتداد محور اصلی حیاط قرار دارد. این اتاق از نظر تنوع ارتفاع و مصالح بسیار پرکار است و باگچبریها و تزیینات چوبی(اورسی) کاملاً شاخص شده و بسیار چشمگیر است؛ به طوری که هر کس وارد حیاط شود در ابتدا متوجه این فضا میشود.
وی یادآورشد: این اتاق با اختلاف ارتفاع چند پله از حیاط جدا میشود و ورود به آن توسط دو راهرو در اطرف آن صورت میگیرد. این اختلاف سطح و وجود پیشفضا (تختگاه)، موجب میشود که به یكباره از حیاط، وارد فضای اتاق نشده و حریم اتاق از حیاط، تفکیک شود.
به گفته هفتلنگی، عواملی باعث افزایش محرمیت سهدری -اتاق نیمهعمومی که به عنوان نشیمن و گاهی پذیرایی استفاده میشدند نسبت به پنج دری یا شاهنشین عمارت می شود از جمله اینکه قرارگیری این اتاقها در ضلع شرقی و غربی ساختمان به صورت کاملاً قرینه که این قرینگی باعث جلب توجه کمتر به سه دریها و شاخص شدن شاهنشین میشود و وجود ایوان به عنوان پیشفضا در ضلع غربی که کاربرد اقلیمی نیز، دارد. این عوامل ایجاد حریم دیداری و محرمیت شنیداری در عمارت ایجاد میکردند. به این صورت که اتاقهایی که ارتفاع کمتری داشتند؛ صدا را در خود حبس و کمتر به بیرون منتقل میکردند. همچنین وجود پیشفضا و سلسله مراتب قبل از اتاقها، به عبور کمتر صدا به بیرون از فضای اتاق، کمک کرده است. سهدریها به صورت قرینه بنا هستند و در ضلع غربی یک عقب نشستگی و ایوان در جلوی آنها بر حریم آنها نسبت به باغ عمارت تأکید میکند.
